Są wielkimi sprzymierzeńcami lasu i leśników. Z zakamarków kory i drewna wydobywają owady i ich larwy. Odłupując korę pokazują drzewa zaatakowane przez korniki czy inne owady. Niektórzy autorzy książek twierdzą nawet, że dzięcioł jest w stanie wydłubać wszystkie larwy z zaatakowanego drzewa, ale takie informacje trzeba niestety włożyć między bajki.

Ich dziób jest bardzo silny a dłutowaty kształt ułatwia rozkuwanie drewna i odłupywanie kory. Przystosowania w budowie głowy sprawiają, że silne uderzenia w czasie kucia czy bębnienia nie czynią im żadnej krzywdy. Posiadają wyjątkowo długi, giętki, ostry i lepki język zakończony zadziorkami, umożliwiający penetrowanie głębokich chodników owadzich.

Dzięcioły gnieżdżą się w dziuplach, które same (za wyjątkiem krętogłowa) wykuwają. Najchętniej wykorzystują do tego spróchniałe drewno. Każdego roku wykuwają nową, pozostawiając starą innym gatunkom ptaków.

Dla większości z nich bębnienie w pień, suchą gałąź czy nawet słup latarni jest swoistym rodzajem piosenki, oznajmiającym otoczeniu swoją obecność.

Potrafią wspinać się po pniach drzew. Pomagają im w tym specyficznie zbudowane stopy, które z wyjątkiem dzięcioła trójpalczastego, zaopatrzone są w cztery palce, dwa skierowane są ku górze a dwa ku dołowi. Ponadto sterówki dzięciołów są wyjątkowo sztywne, co ułatwia im podpieranie się ogonem w czasie przesiadywania na pniu drzewa.

Wszystkie dzięcioły z wyjątkiem krętogłowa to gatunki osiadłe, czyli nie podejmujące wędrówek na zimowiska. W czasie trudnych zimowych dni chętnie zaglądają do przydomowych karmników.

W Polsce możemy spotkać 10 gatunków dzięciołów, z czego 6 występuje pospolicie. Poznajmy nieco bliżej niektóre z nich.

Dzięcioł czarny jest naszym największym dzięciołem. Posiada specyficzne ubarwienie – jest cały czarny z czerwoną plamką na głowie. Jako najsilniejszy nierzadko wykuwa dziuple w zdrowym drewnie, nawet twardym buku.To właśnie z jego dziupli korzystają potem sowa włochatka i gołąb siniak. Swym silnym dziobem rozkuwa drewno, wydobywając z niego larwy i owady a nigdy nie kuje na próżno. Jego prawdziwym przysmakiem są jednak... mrówki zasiedlające pnie drzew.

Dzięcioł czarny jest jednym z częściej spotykanych dzięciołów. Szczególnie widoczny jest w okresie godów, kiedy bębni zawzięcie, wyjątkowo długo i przeciągle. Wśród szeregu wydawanych przez niego głosów rozpoznać można charakterystyczne „trąbienie” czy przeciągłe zawołanie, które znamy chociażby z serialu „Janosik”. Głosu dzięcioła czarnego można posłuchać tutaj.

U dzięcioła zielonego, jak nazwa wskazuje, dominuje zielone czy raczej oliwkowozielone ubarwienie, z którym kontrastuje duża czerwona czapeczka. Jest to raczej pospolity gatunek naszych lasów i wydaje się, że spotkania z nim są coraz częstsze. Szczególnie odpowiadają mu doliny rzeczne, pewnie dlatego tak często widujemy go w lasach doliny Łeby.

Z pewnością każdy widział rozgrzebane mrowisko, ale być może nie wszyscy wiedzą, że sprawcą jest prawdopodobnie dzięcioł zielony. Taka jest bowiem jego specyfika, że pożywienie zbiera na ziemi a mrówki są jego szczególnym przysmakiem. By dostać się w głąb mrowiska, potrafi zanurzyć się w nim naprawdę głęboko. W wydobywaniu mrówczych larw pomaga mu wyjątkowo długi, nawet jak na „dzięciole standardy”, język, który jest cztery razy dłuższy od dzioba.

W Polsce wschodniej i południowej występuje podobny do powyżej omawianego dzięcioł zielonosiwy. W naszym rejonie jest on jednak niezwykle rzadko spotykany.

Cz. 2 opowieści o pozostałych gatunkach dzięciołów.